‘Naming and shaming’ en omgaan met overtredingen van coronaregels

In dit minicollege bespreekt prof. dr. Judith van Erp, hoogleraar Regulatory Governance aan de Universiteit Utrecht, de wijzen waarop we als samenleving omgaan met overtredingen, met nadruk op de huidige coronaperiode. Zij gaat vooral in op ‘naming and shaming’, het publiek identificeren van een persoon of organisatie die een sociale norm overtreedt, waardoor schaamte ontstaat en hopelijk verbeterd gedrag. Denk aan burgers met een taakstraf in Nederland die een oranje hesje dragen met de tekst ‘ik werk voor de samenleving’, als modern boetekleed. Naming and shaming in tijden van de coronacrisis komt niet zo veel voor, zeker niet in Nederland en door de Nederlandse overheid, maar toch zijn er voorbeelden. Adidas en Booking die staatssteun aanvroegen, shaming groepen op social media, de polonaise in een Brabants café. Zulke naming and shaming kan heel effectief zijn, mede in vergelijking met andere manieren van het bestraffen van overtredingen, zoals boetes. Dat wordt mede veroorzaakt doordat het publiek tonen van overtreders niet alleen over de overtreder gaat, maar ook over ons. Het kan normbevestigend werken. Het onderstreept wat goed en fout is en versterkt sociale banden. Zeker in tijden van onzekerheid, fragmentatie en individualisme lijkt dat misschien waardevol. Maar naming and shaming heeft een donkere kant. Het is al snel stigmatiserend en discriminatoir. Het is lastig te voorspellen hoe zwaar het uitpakt en of de straf proportioneel is. Dat kan vergaande effecten hebben, vooral als personen aan de schandpaal worden genageld. Verder is er het risico van vigilantisme, eigenrichting en van willekeur. Toch maar oppassen dus.