‘Lockdown’ in de rechtstaat: oppassen voor juridisering

In dit minicollege reflecteert prof. dr. mr. Stavros Zouridis, hoogleraar Bestuurskunde aan Tilburg University, op de lockdown in Nederland, in relatie tot de rechtstaat. Bij de rechtstaat denken we vaak eerst en vooral in juridische termen. De rechtstaat is een formeel juridisch construct, met regels, recht, rechtsbescherming en rechterlijke instanties. Zouridis laat echter zien dat de rechtstaat veel meer is dan dat en dat een juridische invulling van de lockdown eerder problemen veroorzaakt dan ze oplost. Naast een juridisch construct is de rechtstaat ook een maatschappelijk construct, een levende maatschappelijke orde, waarin we ons gedragen en elkaar aanspreken op gedrag, met informele regels, gestut door maatschappelijk vertrouwen. Bovendien gaat de rechtstaat over handhaving, over wat er gebeurt als er sprake is van niet-naleving. In het begin van de corona-aanpak leek de lockdown juridisch, maar was ze dat niet. Sterker, we gedroegen ons netjes, naar de 1,5-meter richtlijnen, we werkten thuis en spraken elkaar aan. Pas later zagen we de juridisering, met noodrecht, boetes, advocaten en geschillen. De crisis in de rechstaat waar Zouridis en anderen eerder over spraken leek verdwenen, maar kwam langzaam weer terug, juist dankzij formalisering en juridisering, alsmede het daarmee samenhangede handhavingstekort. Laten we hier lessen uit trekken.