‘Making progress rather than solutions’: de corona-app als grootschalige innovatie

In dit minicollege gaat prof. dr. Bram Klievink, hoogleraar Bestuurskunde, Digitalisering en Beleid aan de Universiteit Leiden, in op de relatie tussen openbaar bestuur en ICT, met nadruk op ICT-vernieuwingen, zoals de welbekende corona-app. Op dit moment is de app nagenoeg gereed en is het de vraag of deze daadwerkelijk wordt ingezet. Bestuurskundig is het de vraag hoe deze is ontwikkeld en hoe overheden zulke technologische innovaties kunnen realiseren. In geval van de app ‘CoronaMelder’ draagt de overheid zelf zorg voor de innovatie. Dat is gegeven de vele vraagstukken die leven – privacy, vertrouwen, volksgezondheid – best logisch, maar er zijn andere opties om tot innovatie te komen. De overheid kan innovaties ook aanjagen (of beperken) via beleid en/of subsidies. De overheid kan bovendien meeliften op innovaties die anderen aan het realiseren zijn. In geval van de corona-aanpak zijn Google en Apple bijvoorbeeld bezig met ‘tracing apps’ en met het verzamelen van data ten behoeve van besluitvorming. Voor dergelijk ‘meeliften’ valt veel te zeggen. De innovaties zijn technisch zeer complex en ze vragen om schaal – om ontwikkeling, implementatie en toepassing op grote schaal. Als ze dan ‘privacy-prima’ zijn en door gebruikers te beïnvloeden, dan kan het publieke belang gediend worden. Bovendien past het bij de netwerksamenleving, waarin samenwerking normaal is. Toch ontstaan grote risico’s. Overzien overheden het speelveld, wat zijn de ethische haken en ogen, kunnen we door mooie woorden van bedrijven heen prikken? Wat doen samenwerkingspartners, zoals grote (tech)bedrijven echt, wat schuilt er achter hun bedrijfsgeheimen, kloppen hun data, wat meten ze? Wat gebeurt er als de overheid niet ‘aan de knoppen’ zit, geen controle heeft en de innovaties hun eigen gang gaan? Wat dat laatste betreft: wat is de rol van ‘generativity’, van het ontstaan van nieuwe en onverwachte toepassingen? Dat zijn meer vragen dan antwoorden, maar juist die zijn van belang als innovaties gaande zijn. Die kunnen niet opgeknipt worden in technische, ethische en bestuurskundige ‘setjes’; die vragen om multidisciplinaire, normatieve en ontwerpgerichte aanpakken. Dan ontstaat vooruitgang in plaats van ‘de oplossing’.