De crisis na de crisis: politieke verantwoording tijdens en na crises

In dit minicollege bespreekt prof. dr. Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit van Utrecht, de rol en betekenis van politieke verantwoording tijdens en na crises en plaatst daarmee de coronacrisis in politiek perspectief. Allereerst laat hij zien dat politieke verantwoording geen acute rol speelt als de crisis uitbreekt. Sterker, over het algemeen stijgt het politieke vertrouwen dan. Dat is het ‘rally around the flag’ effect: burgers komen samen rond bestuurders, die bescherming bieden. Dat zagen we na 9-11, de bankencrisis, de MH17-ramp en dat zie we nu ook. Sterker, het vertrouwen in het kabinet was de afgelopen maanden (mei-juni) spectaculair hoog, het hoogst in 12 jaar. Dat houdt niet aan; na verloop van tijd zien we dalend vertrouwen, vooral ook omdat politiek vertrouwen gelinkt is aan consumentenvertrouwen en dat zal – als de economische crisis zich ten volle uit – gaan dalen. Ten tweede betoogt Bovens dat er vaak een crisis na een crisis ontstaat en wel een politieke crisis. Dat zagen we eerder na de Bijlmerramp, Srebrenica, de Schipholbrand, met aftredende bewindspersonen en zelfs een afgetreden kabinet en dat zullen we na deze coronacrisis ook zien. Er zal een heftige politieke verantwoording gaan plaatsvinden, over het al dan niet voorbereid zijn op deze crisis, op keuzes die gemaakt zijn, op de situatie in verpleeghuizen, op het tekort aan beschermingsmiddelen, op fraude rond overheidsregelingen. Ten derde maakt Bovens duidelijk dat de aankomende politieke verantwoording op twee manieren kan plaatsvinden. De meest gebruikelijke manier is politieke verantwoording via afrekenen: de verantwoording draait om schuld en boete, om ‘blame’. Een alternatieve manier is verantwoording via leren, met nadruk op lessen, leren van fouten en een ‘just culture’. Ofschoon Bovens de eerste aanpak verwacht, zijn er mogelijkheden voor de tweede aanpak. Bovens geeft tevens tips voor politieke bestuurders die onderdeel worden van verantwoording: houd logboeken bij, registreer de tijdslijnen, documenteer wie wanneer welke beslissing neemt en wat de overwegingen zijn en bewaar de ‘bonnetjes’. Tot slot geeft hij een specifieke tip voor aankomende bewindspersonen in het eerstvolgende kabinet: pas op voor de posten VWS en SZW!