Inzicht #5: Future Gov in de praktijk

Aik van Eemeren en Sigrid Winkel over het herontwerpen van de overheid

‘Terwijl de inkt van de nieuwe Taxiwet nog lag te drogen, werd Uber groot.’ ‘We besteden 30 miljoen euro aan stembusjes voor het referendum, terwijl we nog geen 5 miljoen euro bij elkaar kunnen krijgen voor een online digitaal stemsysteem.’ Dit zijn een paar van de wicked problems die bij Future Gov aan de orde komen. Bij Future Gov, een programma van de Chief Technology Office van de gemeente Amsterdam wordt gedacht in toekomstvisies en vooruit kijken. Future Gov bedenkt het niet zelf, maar kijkt het af van trendwachters, mensen die gewend zijn ver vooruit te kijken, om vervolgens de vertaalslag te maken naar wat het voor de overheid kan betekenen. Hoe kunnen ze van deze front runners een verhaal maken en omgaan met wat er op hen afkomt. Centraal staat daarbij de vraag: ‘Sluit het aan bij de behoefte van de burger?’

Onderdeel van de MOOC Innovatie door technologie
Deze MOOC loopt van 29 september 2016 tot 14 november 2017
#5
Aik van Eemeren en Sigrid Winkel
Programmamanagers bij Chief Technology Office van de gemeente Amsterdam
Future Gov gaat niet alleen over verre toekomstbeelden. Het gaat over hoe we nu werken en hoe we ons in het hier en nu voorbereiden op toekomstige ontwikkelingen. De vraag is of de manier waarop we wetten en regels maken, de manier waarop we met begrotingen omgaan en beleid maken nog zijn toegesneden op de huidige tijd. Zitten we niet erg vast in routines?
Wat als we het gat dichten ...
(en waarom ben ik het daar ook al weer mee oneens?)

Future Gov gaat over de vertaling van het de wereld van frontrunners naar de slag van oud naar nieuw werken. Wat kunnen we nu doen om dat gat richting frontrunners te dichten?

Dat betekent veel vragen stellen. Future Gov is vooral iets wat vragen stelt. Over ongemakkelijke waarheden. Om een nieuw repertoire aan instrumentarium, gereedschappen en netwerken vorm te geven om wicked problems op te lossen.

Bijvoorbeeld door de vraag te stellen hoe je de overheid zou ontwerpen als je from scratch zou kunnen beginnen. Uiteindelijk zullen mensen de gemeente in de toekomst minder nodig hebben en dus ook minder zien. Tegelijkertijd doen we juist meer op het preventieve vlak: zorgen dat iedereen mee kan komen, voorkomen dat mensen in de schulden komen.

Vragen stellen. Voor de overheid ogenschijnlijk ongemakkelijke vragen stellen. Door van scratch af te ontwerpen stellen we de huidige status quo ter discussie en zetten we er een alternatief naast. Dat is de start van Future Gov.

Net als de Belgen in de reeks ‘Wat als’.

  1. Wat als internet al vroeger bestond?
  2. Wat als justitie mee was met zijn tijd?
  3. Wat als rechtspraak kinderspel was?
  4. Wat als de GSM eerder was uitgevonden?
  5. Wat als Jezus een politicus was?
  6. Wat als criminelen meer begrip kregen?

Wat als we de overheid ‘Wat als’en’?

  • Wat als de stad realtime weet wat er in de stad gebeurt?
  • Wat als goed leven ons uitgangspunt is, hoe zouden we omgaan met armoede?
  • Wat als robots helpen tegen eenzaamheid?

Of om deze stelling om dingen ter discussie wat gewicht mee te geven, lees hier hoe Robbert Dijkgraaf dat zo mooi zegt: “waarom ben ik het daar ook al weer mee oneens?”

Aik van Eemeren, programmamanager CTO Amsterdam

Techno-trend in slimme stad verruild voor menselijke maat
Elke gemeente heeft een visie op zichzelf als smart city

smart cityOok dit jaar was weer de verkiezing van de Slimste Binnenstad van Nederland, een onderscheiding voor steden die door inzet van technologie en het delen van gegevens werken aan maatschappelijke opgaven. De winnaars van 2016 waren Zwolle in de categorie ‘Slimste Visie 2016’ en Nijmegen in de categorie ‘Slimste Project 2016’. De jury constateerde een aantal opvallende trends.

Vorig jaar was deze verkiezing voor het eerst, en dan merk je dat innovaties in gemeenten vanuit slimme stedelijke technologie snel gaan, soms sneller dan we bij kunnen houden. Het is bijzonder om te zien dat nu vrijwel elke gemeente in Nederland bezig is met smart-projecten en op z’n minst een visie heeft op zichzelf als slimme stad. Dat was vorig jaar nog echt anders.
Als jury hebben we enkele opvallende trends gesignaleerd:

  • Aandacht voor menselijke maat en digi-wijsheid
    Na de techno-trend van de afgelopen jaren is – gelukkig – de menselijke maat in opkomst. De digitale wereld dringt zowel binnen de gemeentelijke organisatie als in het leven van inwoners door. Nieuwe technologieën worden niet alleen ingezet voor mobiliteit, energie, gebouwen en openbare ruimte, maar steeds vaker ook voor zaken als sociale ontwikkeling van kinderen, milieuproblematiek, watermanagement, warm water uit de mijnen, en dergelijke. Of gemeenten nu groeien of krimpen, ze krijgen te maken met inwoners en bezoekers die steeds ‘digiwijzer’ zijn. Voor groepen inwoners die lastiger kunnen meekomen en juist niet digiwijzer worden, heeft de gemeente een opvoedende taak.
  • Voorzichtige opkomst Internet of Things (IoT)
    Gemeenten experimenteren voorzichtig met het koppelen van allerlei voorwerpen in de openbare ruimte aan het internet. Het gaat vooral om projecten die de eigen processen optimaliseren. Onderwerpen als beheer van de openbare verlichting en verkeersregelinstallaties voor een betere doorstroming, kwamen we vaker tegen dan vorig jaar. Er zijn nog weinig IoT-projecten voor echt vernieuwende diensten in de openbare ruimte.
  • Zonder data is beleid gebouwd op drijfzand
    Data geven een nieuwe transparantie: er ontstaat steeds meer real-time inzicht in de actuele status van de stad en het stedelijk leven. Deze data zijn steeds belangrijker bij de dagelijkse keuzes voor korte termijn en de beleidslijnen voor de langere termijn. Ook de validatie van keuzes wordt steeds vaker met real-time inzichten onderbouwd. Belangrijk is dat we de data ook echt snappen: het verhaal achter getallen is enorm belangrijk en hier moeten we meer mensen in gaan opleiden.
  • Genoeg geld beschikbaar voor de grote en complexe data-transitie
    Het is goed te constateren dat bij de 50 grootste gemeenten voldoende middelen worden vrijgemaakt voor de omvorming van de data-infrastructuren binnen de lokale overheid. Diverse innovatieve projecten hierin zijn gestart. Opvallend is wel dat een nationaal kader hiervoor ontbreekt en dat afstemming daardoor steeds lastiger wordt, vanwege de verschillende manieren van data-verzameling en registratie. Afspraken tussen gemeenten voor de belangrijke thema’s kunnen beter. Misschien is het tijd voor een ministerie van Smart Cities?

De winnaars dit jaar waren Zwolle in de categorie ‘Slimste Visie 2016’ en Nijmegen in de categorie ‘Slimste Project 2016’. Als jury waren we erg enthousiast over het programma ‘Initiatiefrijk Zwolle’, ‘bedoeld om inwoners en organisaties aan te moedigen om initiatieven ten ontwikkelen die de stad mooier, beter, leuker en socialer te maken.’ Ook de nieuwe, transparante opzet van de Zwolse gemeentebegroting is erg innovatief.
Bij het project Smart Emissions (Nijmegen) wordt getest of sensordata over geluid en luchtkwaliteit uit een burger-meet-netwerk inzicht oplevert op lokaal en stadsniveau. Dit wordt gebruikt als aanvulling op de beschikbare professionele data van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit van het RIVM.

Kees Jansen, planoloog en slimme circulaire steden-specialist

[Wil je het hele jury-rapport lezen, dan kun je die hier downloaden: http://slimstebinnenstad.nl/project=juryrapport-2016]

‘Het werken in cocreatie samen met mensen uit het bedrijfsleven en het ontwikkelen van concepten levert veel energie en nieuwe perspectieven op een vraagstuk.’

- Sigrid Winkel
MOOC Stedelijke innovatie door technologie
Van de kelder naar de bestuurstafel
De impact van technologische ontwikkelingen op de samenleving en het openbaar bestuur

shutterstock_338429702

De commissie Elias stelde in 2014 als belangrijkste conclusie vast dat de rijksoverheid haar ict-projecten niet op orde heeft. Ook stelde de commissie vast dat ict overal is maar dat de politiek dat niet beseft. ‘De Kamer maakt haar controlerende taak niet waar door een gebrek aan interesse voor ict en gebrek aan deskundigheid’, aldus de commissie.

Dat gebrek aan interesse blijkt niet alleen aanwezig bij de Kamer zoals het volgende gesprek met een wethouder illustreert: ‘Hoe gaat het in uw gemeente? Druk bezig zeker met kijken wat het betekent als uw site en uw systemen niet meer veilig mochten zijn.’ ‘Nee hoor, bij mijn gemeente zit het vast allemaal wel goed. Ik heb een hele goede directeur Informatie en Automatisering.’ ‘Waar is hij dan nu?’ ‘Die zit ergens in de kelder.’

We hebben in ons dagelijks leven en binnen het openbaar bestuur volop te maken met de toepassingsmogelijkheden van nieuwe technologieën. Social media en online dienstverlening zijn niet alleen maar manieren om gemakkelijk met elkaar te communiceren, maar leveren ook tal van gegevens op voor overheden en het bedrijfsleven. We weten steeds meer van elkaar, maar zijn we bewust van de betekenis daarvan? Van het grootschalig analyseren en omvormen van deze gegevens tot vaste profielen, interpretaties van wie we zijn? Wat is de betekenis van grootschalig gebruik in de toekomst van de techniek achter bitcoin, blockchain? Een nieuwe hype of een ontwikkeling die volgens sommigen organisaties als de Belastingdienst kan vervangen. Smart cities staan volop in de belangstelling. Goede kansen voor bijvoorbeeld preventie of duurzaamheid. Waar ligt de grens als het gaat om inmenging van de overheid in ons privéleven? Hoe kijken we aan tegen de inzet robots? Helpt dit bijvoorbeeld in de zorg, vermindert het de eenzaamheid van mensen of is dit een start van een meer onpersoonlijke samenleving? Of is het niet zo zwart-wit?

In de fysieke wereld proberen we drempels weg te nemen voor minder valide burgers in de stadhuizen, maar doen we voldoende voor mensen die zich minder goed op het internet bewegen?

De technologische ontwikkelingen raken de samenleving als geheel en de wijze waarop we met elkaar als individuen omgaan. We vormen nieuwe netwerken, communiceren meer met elkaar, maar nemen onszelf door alle op persoonlijke voorkeuren afgestemde informatie steeds meer als de maat der dingen. We horen en lezen wat we willen horen. Wat betekent dit voor de relatie burger-overheid, voor de legitimiteit en het gezag van instituties als de politiek?

Zijn we ons bewust van de impact van deze ontwikkelingen als het gaat om onze grondrechten? In de fysieke wereld proberen we drempels weg te nemen voor minder valide burgers in de stadhuizen, maar doen we voldoende voor mensen die zich minder goed op het internet bewegen? We vinden het niet oké als iemand op straat zomaar een bloedmonster van ons neemt, maar wat vinden we ervan dat bedrijven onze bloeddruk kennen dankzij de Smartwatch? We worden steeds vaker bekeken vanuit overeenkomstige patronen in data, maar hebben we ook niet het recht op ongelijke behandeling naar de mate waarin we ongelijk zijn? Wie controleert wie als de overheid steeds vaker camera’s gebruikt, maar ook burgers hun smartphone gebruiken om overheidsoptreden vast te leggen?

Mijn uitgangspunt is dat de relatie tussen de technologische ontwikkelingen en de samenleving een nieuwe plek nodig heeft binnen de overheid.

Het debat over de ontwikkelingen is vaak óf gedreven vanuit pragmatisme óf vanuit ideologieën, vanuit een rationeel-planmatige benadering over ict-projecten of vanuit grootse visies over big brother of big society.  Is dit effectief?

Deze vragen vormden voor mij het vertrekpunt van mijn essay Van de kelder naar de bestuurstafel. Mijn uitgangspunt is dat de relatie tussen de technologische ontwikkelingen en de samenleving een nieuwe plek nodig heeft binnen de overheid. Het is niet langer een domein van ict-specialisten van de interne bedrijfsvoeringsafdeling alleen, maar ook van de bestuurstafel. Niet langer een onderwerp dat weggestopt is in de kelder, maar waarover een gesprek in de volle openheid nodig is. Niet alleen met mensen met kennis van techniek, bedrijfsvoering en uitvoering, maar ook met ethici, sociologen, antropologen, filosofen en bestuurskundigen. Ik kijk uit naar dat gesprek.

Auteur Bertine Steenbergen is bestuurskundige en werkt vanuit de interim-pool van de Algemene Bestuursdienst. Eerder werkte zij bij de ministeries van BZK en Financiën en de gemeente Den Haag. Rode draad in haar loopbaan is de vernieuwing van de overheid gericht op het creëren van publieke meerwaarde. Zij heeft onder andere gewerkt aan thema’s als bestuurskracht, burgerschap, informatiebeleid en recent aan de aanpak rondom mensen met verward gedrag. Steenbergen heeft de opleiding tot MPA gevolgd bij de NSOB en is bestuurslid van de Vereniging voor Bestuurskunde.

‘Herontwerpen van de overheid klinkt makkelijker gezegd dan gedaan. We zijn vooral bezig met welke formules, welke instrumenten kun je bedenken om daarmee aan de slag te gaan.’

- Aik van Eemeren
MOOC Stedelijke innovatie door technologie
Hoe ver reikt jouw kennis over Future Gov?
Door slechts acht vragen te beantwoorden is je kennis over Future Gov helemaal bijgespijkerd.

ARMOEDE BESTRIJDEN IN AMSTERDAM: DE TOMMY-APP

Financieel beheer voor mensen met een cognitieve beperking, met als doel het gevoel van autonomie en zelfredzaamheid te vergroten. Met name de groep mensen met een IQ tussen de 70 en 85 komt steeds vaker in de (financiële) problemen doordat de samenleving steeds complexer wordt. Dit concept daagt partners uit samen te bouwen aan een inclusieve samenleving.

Cases

  • 'De smart city gaat enorm veel sociale wrijving veroorzaken'

    De stad is stenen én van pixels. Wat doet de digitale technologie met het leven, en het samenleven, in de stad? In de toekomst gaat de smart city enorm veel sociale wrijving veroorzaken. De omgang met data, onze privacy en de verhouding van de individu tot het collectief zijn vraagstukken die nog lang niet zijn opgelost.

    Lees verder in Het Parool

  • Hoe een stad technologische innovatie omarmt

    Nederland kent sinds een jaar een chief technology officer (CTO) bij de gemeente Amsterdam. Met een klein team krijgt de CTO anderhalf jaar de tijd om te onderzoeken wat de stad Amsterdam kan en moet met de technologische innovatie die op hen af komt. Een mooi voorbeeld is verlichting in de stad.

    Lees verder in Marketingfacts

  • 'Gemeenteambtenaar wordt superflexibel'

    Gemeenten moeten inspelen op de digitale en creatieve informatiemaatschappij om de verbinding met de burger niet te missen. Niet door terug te treden, maar door ambitieus te zijn en nieuwe mogelijkheden die in de samenleving te ontstaan te faciliteren. Gemeenten moeten daarvoor zo snel mogelijk een omslag maken.

    Lees verder in Binnenlands Bestuur

We belonen iedereen die een inzicht tot zich heeft genomen
Kennis is tenslotte macht
Bekijk ook onze andere inzichten in deze reeks.